Rzeczownik (Das Substantiv)

Rzeczowniki w języku niemieckim należy zapisywać wielką literą! Przed rzeczownikami stawia się odpowiedni rodzajnik. Wyróżnia się:

  1. rzeczowniki złożone– są to wyrazy składające się z wielu części mowy, przy czym ostatnia z nich to rzeczownik (od tego, jaki będzie miał on rodzaj zależy rodzaj takiego rzeczownika złożonego), na przykład: der Spielplatz – wyraz składa się z następujących członów: spielen i der Platz; czasami pomiędzy takimi członami pojawiają się łączniki: -n, -s, -en, -er, na przykład das Studentenheim;

  2. rzeczowniki zdrobniałe– zdrobnienia tworzy się przy pomocy przyrostków: -lein (w przypadku zakończeń rzeczowników na litery: -ch, -g, -ng, np. das Kindlein) oraz
    –chen (w pozostałych przypadkach, np. das Sonnchen); rzeczowniki te są zawsze rodzaju nijakiego;

  3. rzeczowniki określające zawód oraz wykonawcę czynności– posiadają żeńskie i męskie odpowiedniki (wyjątek: das Model); w przypadku żeńskich nazw zawodów do nazwy męskiej dodaje się końcówkę –in (w jednozgłoskowcach dodaje się tutaj przegłos). Zaskoczeniem dla Polaków może być pojawienie się w j. niemieckim takich zawodów jak: die Mechanikerin (pani mechanik) albo die Ministerin (pani minster).

  4. rzeczowniki z przyrostkami– w j. niemiecki tworzy się rzeczowniki przy użyciu takich przyrostków jak: -heit, -keit, -ler, -e, -ei, -schaft, -ion, -tat, -in, -um, -ium, -ment, -ling, -ung, na przykład die Wirklichkeit;

  5. rzeczowniki z przedrostkami– w j. niemieckim występują rzeczowniki z następującymi przedrostkami: -Miss, -Un, -Ge, na przykład das Gebirge;

  6. rzeczowniki tworzone od czasowników: na przykład: das Aufraumen;

  7. rzeczowniki tworzone od przymiotników, imiesłowów i liczebników– na przykład der Ersted;

  8. rzeczowniki tworzone od nazw miast, krajów i części świata– na przykład die Polin;

  9. rzeczowniki w rodzaju:

– męskim– Maskulinum: otrzymują końcówki: -e + ewentualny przegłos (w przypadku zakończonych na a, o, u, au), -er + przegłos, -(e)n (w przypadku rzeczowników rodzaju męskiego zakończonych na –e oraz posiadających akcentowane zakończenie i obce pochodzenie), nie posiadają końcówki (w przypadku tego typu rzeczowników zakończonych na –er, -en, -el);

– żeńskim- Femininum: otrzymują końcówki: -(e)n (w większości przypadków; brak przegłosu), -nen (w przypadku rzeczowników zakończonych na -in), -e (jednosylabowce; w przypadku rzeczowników zakończonych na a, o, u, au, występuje przegłos); nie otrzymują końcówki- z przegłosem;

– nijakim– Neutrum: otrzymują końcówki: -er (w przypadku rzeczowników z a, o, u, au- przegłos), -e (wielosylabowe- brak przegłosu), -(e)n (tylko osiem rzeczowników typu das Ohr, das Hemd), do zakończonych na –nis dodaje się s przed –e: -se; w przypadku rzeczowników rodzaju nijakiego zakończonych na: -er, -el, -en, -cher, -lein lub posiadających przedrostek –ge oraz końcówkę –e nie dodaje się żadnej końcówki.

  1. liczba mnoga rzeczownika: tworzy się ją przy pomocy dodania odpowiedniej końcówki do formy podstawowej rzeczownika; tymi końcówkami są: „e”- prawie wszystkie rzeczowniki rodzaju męskiego, a także niektóre nijakiego; „-e z przegłosem”- rzeczowniki jedno- ewentualnie dwusylabowe rodzaju męskiego; „-er”- dotyczy rodzaju nijakiego (niektórych rzeczowników); „-er z przegłosem” – jednosylabowe rodzaju nijakiego, czasami rodzaju męskiego; „-en” – rzeczowniki rodzaju żeńskiego oraz męskiego, które są obejmowane przez deklinację słabą a także niewiele spośród rzeczowników rodzaju nijakiego; „-n” – podobnie jak w przypadku końcówki „-en”; „-nen” – dotyczy wyłącznie rzeczowników rodzaju żeńskiego, które pierwotnie są zakończone na „-in”; „-s” – dotyczy rzeczowników obcego pochodzenia, przeważnie rodzaju nijakiego, czasami też męskiego, „-se” – dotyczy wyłącznie rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego, które pierwotnie są zakończone na „-in”; brak końcówki – w przypadku rzeczowników rodzaju męskiego posiadających końcówkę: -er lub –en oraz nijakiego z końcówką: -er, -en, -chen, -lein oraz przedrostek –Ge i zakończenie –e; brak końcówki i przegłos – w przypadku wyrazów rodzaju męskiego zakończonych na: -el, -er, -en;

  2. deklinacja rzeczownika:

– mocna: dotyczy większości rzeczowników w j. niemieckim; w dopełniaczu liczby pojedynczej rzeczownikom rodzaju męskiego i nijakiego dodaje się końcówkę –s (rzeczowniki wielosylabowe) albo –es (jednosylabowe lub zakończone na –s, -ß, -z, -tz, -x), natomiast w celowniku liczby mnogiej rzeczownikom dodaje się zazwyczaj końcówkę –n;

– słaba: dotyczy niewielkiej grupy rzeczowników rodzaju męskiego; rzeczownikom w tym przypadku zazwyczaj (z wyjątkiem mianownika, gdzie nie używa się żadnej dodatkowej końcówki) dodaje się końcówkę –en;

– mieszana: dotyczy niektórych rzeczowników w j. niemieckim; w tym przypadku bierze się pod uwagę liczbę pojedynczą rzeczowników rodzaju męskiego oraz nijakiego i takim rzeczownikom dodaje się końcówkę –e albo –es oraz liczbę mnogą rzeczowników i wtedy pojawia się końcówka –en;

  1. odmiana imion własnych: podobnie jak w języku polskim imiona własne w języku niemieckim zazwyczaj pojawiają się w liczbie pojedynczej; w dopełniaczu do takiego rzeczownika dodajemy końcówkę –s, w przypadku imion kończących się na: -s, -z,
    -tz, -x, -ß dodaje się –ens; w przypadku odmiany imienia i nazwiska występujących obok siebie odmiana obejmuje tylko nazwisko; w przypadku zawodu lub tytułu występującego przed nazwiskiem, nie odmienia się ono wcale;

  2. rekcja rzeczownika– polega na odpowiednim połączeniu konkretnego rzeczownika z określonym przyimkiem oraz przypadkiem, np. Die Antwort auf + Akkusativ (odpowiedź na); może być szczególnie trudna dla początkujących, co wynika z częstego nie pokrywania się tych połączeń z połączeniami, jakich naturalnie używa się w j. polskim.